Alzheimer hastalığı ve ilişkili demanslar için mevcut tedaviler semptomları ele almaya odaklanırken, erken evre demansın progresyonunu yavaşlatmak için sınırlı seçenek bulunmaktadır. Hafif bilişsel bozukluk (HBB) demanstan önce ortaya çıkmakta ve dünya genelinde nüfusun %18'ini etkilemektedir. HBB, patolojik bilişsel gerilemenin en erken semptomatik aşamasını temsil etmekte ve öncelikle hafif yürütücü işlev bozuklukları olarak ortaya çıkmaktadır. Her yıl ileri yaştaki erişkinlerin yaklaşık beşte biri HBB’den demansa progresyon göstermektedir. Bu durum, müdahale için mekanik hedefler sağlamak amacıyla sağlıklı yaşlanmadan HBB’ye kadar beyin fonksiyonlarındaki değişimleri belirleme ihtiyacının altını çizmektedir. 

Cameron D. Owens ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada HBB’si olan kişilere ve yaş açısından eşleştirilmiş kontrol grubuna fonksiyonel yakın kızılötesi spektroskopi (fNIRS) kaydı sırasında bilişsel görevler verilmiş ve bu görevler sırasında ekstraselüler veziküllerin plazma seviyelerindeki değişiklikler küçük partikül akış sitometrisi kullanılarak değerlendirilmiştir. Bulgular Alzheimer’s&Dementia dergisinde yayınlanmıştır. 

Çalışma sonuçlarında nörovasküler bağlantı (NVC) ve fonksiyonel bağlantı (FC), HBB’si olan kişilerde kontrol grubuna kıyasla sol-dorsolateral prefrontal kortekste (LDLPFC) belirgin olarak azalmıştır. HBB’si olan kişilerde serebrovasküler endotelyal ekstraselüler veziküllerin (CEEV'ler) toplam endotelyal ekstraselüler veziküllere oranının kontrol grubuna kıyasla arttığı görülmüş ve bunun HBB’deki yapısal MRI küçük damar iskemik hasarı ile korele olduğu gözlemlenmiştir. LDLPFC NVC, CEEV oranı ve LDLPFC FC, rastgele Forest grup sınıflandırmasında en yüksek öneme sahip özellik olarak öne çıkmıştır. 

Çalışmada, HBB’si olan kişilerde kontrol grubuna kıyasla NVC fonksiyon bozukluğu ve FC'de azalma tespit edilmiştir. Bu bulgular LDLPFC'de lokalize olmuştur. Keşifsel çalışma, HBB’si olan kişilerde kontrol grubuna kıyasla CEEV oranının ve konsantrasyonunun arttığını göstermiştir. CEEV'ler HBB’si olan kişilerde ak madde hiperintensite yükünün artması ile anlamlı derecede ilişkili bulunmuştur. Güvenilir model ve özellik seçiminin ardından, LDLPFC'deki NVC ve FC ile CEEV'ler, HBB’yi yüksek doğrulukla tahmin etmede en önemli değişkenler olarak görülmüştür. 

Bu bulgular, serebrovasküler hemodinamik ve fonksiyonel nöronal ağlardaki değişiklikleri ortaya çıkarırken, CEEV'leri HBB’si olan kişilerde küçük damar iskemik yükü ile güçlü bir şekilde ilişkili potansiyel bir serebrovasküler patolojik belirteci olarak öne çıkarmaktadır. 

CEEV: Serebrovasküler ekstraselüler vezikül; EV: Ekstraselüler vezikül; FC: Fonksiyonel bağlantı; fNIRS: Fonksiyonel yakın kızılötesi spektroskopi; HBB: Hafif bilişsel bozukluk; LDLPFC: Sol-dorsolateral prefrontal korteks; MRI: Manyetik rezonans görüntüleme; NVC: Nörovasküler bağlantı 

TR-NON-2024-00170